Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (dalej: „UFG”) jest instytucją określoną w artykułach od 96 do 119a ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Do podstawowych zadań UFG należy między innymi: wypłata odszkodowań osobom poszkodowanym w wypadkach drogowych spowodowanych przez posiadaczy pojazdów mechanicznych, którzy nie dopełnili obowiązku ubezpieczenia obowiązkowym ubezpieczeniem od odpowiedzialności cywilnej (czyli popularnym „OC”), a także przez rolników, którzy nie dopełnili obowiązku zawarcia ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego.
W zakresie zadań Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego leży również wypłacanie odszkodowań osobom poszkodowanym w kolizjach drogowych w sytuacji, kiedy sprawcy szkody nie można było ustalić.
Zakres działalności UFG obejmuje również kontrolę wypełniania obowiązków ubezpieczeniowych przez osoby posiadające pojazdy mechaniczne, w prowadzeniu której to kontroli UFG dysponuje wachlarzem kar. Jednym z głównych celów działalności UFG jest również dążenie do jak najskuteczniejszego uszczelnienia szeroko rozumianego systemu ubezpieczeń obowiązkowych OC w celu doprowadzenia do stanu, w którym po polskich drogach będzie poruszało się jak najmniej posiadaczy pojazdów objętych obowiązkowym ubezpieczeniem OC, którzy jednak nie wykonali tego obowiązku i nie zawarli stosownej umowy ubezpieczenia. Każdy posiadacz pojazdu mechanicznego oraz rolnik prowadzący gospodarstwo rolne ma bowiem bezwzględny obowiązek zapewnienia takiego ubezpieczenia, a uchybienie temu obowiązkowi jest niezgodnie z prawem polskim i podlega karze.
Przechodząc do kwestii likwidacji szkody spowodowanej przez nieubezpieczonego rolnika czy posiadacza pojazdu mechanicznego lub też niezidentyfikowanego posiadacza pojazdu mechanicznego należy wskazać, że na miejscu zdarzenia należy zawsze zażądać od jego sprawcy przedstawienia odpowiednich dokumentów oraz sporządzenia przez wszystkich jego uczestników (choćby na zwykłej kartce papieru) oświadczeń zawierających dokładną datę i miejsce zdarzenia, a także numery rejestracyjne pojazdów biorących udział w zdarzeniu, a dla większej precyzji również numery VIN oraz rodzaj i model pojazdów, które wzięły udział w kolizji. Ponadto należy ustalić dane personalne i kontaktowe osób, które brały udział w wypadku – w szczególności dane poszkodowanych, sprawców lub wreszcie ewentualnych świadków zdarzenia. Najistotniejszą czynnością jednak w takim przypadku jest dokonanie weryfikacji, czy sprawca posiada dokument obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów czy też takiego dokumentu nie posiada, co może świadczyć o tym, że nie posiada on również samego ubezpieczenia. Jest to istotne, ponieważ w sytuacji, w której sprawca szkody nie posiada żadnego ubezpieczenia w chwili, gdy miał miejsce wypadek, osoba poszkodowana może dokonać zgłoszenia szkody za pośrednictwem każdego, dowolnie wybranego zakładu ubezpieczeniowego, który jest członkiem UFG. W takim przypadku ubezpieczyciel ten nie może odmówić przyjęcia zgłoszenia takiej szkody, o czym w dalszej części niniejszego artykułu.
Z praktycznego punktu widzenia istotna jest konieczność rozróżnienia przypadku, w którym doszło do zdarzenia spowodowanego przez osobę o nieustalonej tożsamości, a zdarzenia, w którym jego sprawca został co prawda ustalony, lecz w ogóle nie jest ubezpieczony.
W sytuacji, w której sprawca zdarzenia pozostaje nieustalony, UFG dokonuje wypłaty odszkodowania z tytułu szkód na osobie, na które składają się przede wszystkim: zadośćuczynienie, koszty leczenia czy renty. W przedstawionym przypadku przesłanką do żądania od UFG zadośćuczynienia i odszkodowania jest wykazanie przez poszkodowanego, iż poniesiona szkoda pozostaje w związku z ruchem pojazdu mechanicznego, którego posiadacza nie zdołano zidentyfikować. W przypadku wystąpienia szkody na pojeździe UFG wypłaca odszkodowanie za szkodę spowodowaną przez nieustalonego sprawcę z tego tytułu wyłącznie pod warunkiem, że na skutek wypadku doszło równocześnie do powstania obrażeń ciała u któregokolwiek z jego uczestników, a naruszenie czynności narządów ciała bądź rozstrój zdrowia trwały dłużej niż 14 dni. Co więcej, jeśli poszkodowany może zaspokoić roszczenie w oparciu o umowę ubezpieczenia dobrowolnego, to w takiej sytuacji UFG dokonuje jedynie wyrównania szkody w części, w której nie może ona zostać zaspokojona z ubezpieczenia dobrowolnego.
W przypadku, w którym sprawcą zdarzenia drogowego okazała się być osoba poruszająca się pojazdem, dla którego nie została w ogóle zawarta umowa ubezpieczenia OC, UFG pokrywa w pełni zaistniałe szkody na osobie. W zakresie szkód na pojazdach osoba poszkodowana, która posiada dobrowolne ubezpieczenie z którego może pokryć poniesioną szkodę, musi w pierwszej kolejności skorzystać z tego właśnie ubezpieczenia.
Odnosząc się do procesu rozpatrywania wskazanych wyżej roszczeń podczas przebiegu całego procesu likwidacji szkody należy wskazać, że można je zgłaszać za pośrednictwem dowolnie wybranego zakładu ubezpieczeniowego, który wykonuje działalność ubezpieczeniową i który jest członkiem UFG. W opisanej sytuacji taki podmiot nie ma prawa odmówić przyjęcia zgłoszenia szkody. Co więcej, ubezpieczyciel jest zobowiązany przeprowadzić kompleksowe postępowanie likwidacyjne w oparciu o dane i stan faktyczny, którymi dysponuje. Ubezpieczyciel dokonuje przy tym analizy zasadności przedstawionych roszczeń oraz wskazanej wysokości odszkodowania przy jednoczesnym żądaniu przedstawienia dokumentacji uzasadniającej wysokość odszkodowania. Po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego oraz dopełnieniu wskazanych wyżej obowiązków ubezpieczyciel przesyła skompletowane akta do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, aby ten dokonał wypłaty stosownego odszkodowania.
Warto wskazać, że osoba odpowiedzialna za przeprowadzenie opisanego wyżej procesu likwidacji szkody, czyli likwidator szkód, będący pracownikiem zakładu ubezpieczeń w sytuacji, która uzasadnia dokonanie wypłaty odszkodowania przez UFG, ustala właściwość UFG, odpowiedzialność cywilną sprawcy a także ustala rozmiar szkody a w końcu i zasadność zgłoszonych roszczeń. Po przygotowaniu przez zakład ubezpieczeń pełnej dokumentacji tak skompletowane akta szkody zostają przekazane do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, który w oparciu o przedstawione dokumenty ma obowiązek wydać decyzję w sprawie. Należy w tym miejscu wskazać, że zgodnie z przepisami termin na wydanie wspomnianej decyzji wynosi 30 dni. Należy go liczyć począwszy od daty otrzymania przez UFG od ubezpieczyciela kompletnych akt szkody. W sytuacji, gdyby we wskazanym terminie okazałoby się niemożliwym wyjaśnienie wszystkich okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności UFG bądź określenia wysokości ewentualnego świadczenia, podjęcie decyzji o wypłacie bądź odmowie wypłaty odszkodowania powinno nastąpić w terminie 14 dni od daty wyjaśnienia wszystkich tych okoliczności. Niezależnie od powyższego – tzw. bezsporna część świadczenia co do zasady powinna być wypłacona w terminie 30 dni od chwili uzyskania przez UFG pełnych akt szkody.
Należy na koniec wskazać, że roszczenia poszkodowanego względem Funduszu przedawniają się z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.